Cultuur op Urk

Flevomeer Bibliotheek Urk

Stieneke Oeverbeek 

Grietje Bos

Wilhelm Johan Cornelis Arondeus

1894-1943

De ontwerper, schilder, schrijver en dichter Willem Arondeus werd geboren als jongste zoon in een hardwerkend, kinderrijk middenstandsgezin te Amsterdam. De jonge Willem was een buitenbeentje, en is dat zijn hele leven gebleven. Hij wist zijn ouders ertoe over te halen dat hij zich op 12-jarige leeftijd in de tekenkunst mocht bekwamen. Al op 15-jarige leeftijd woonde hij buitenshuis. Arondeus kwam openlijk uit voor zijn homoseksuele geaardheid, iets wat in die tijd zelfs in artistieke kringen niet gebruikelijk was. In de kunst was hij weinig succesvol en zijn leven was een aaneenschakeling van geldzorgen, verhuizingen en teleurstellingen.

Meer dan door zijn wandschilderingen of boeken is Arondeus bekend geworden door zijn verzetsdaden en het feit dat hij op 1 juli 1943 door de Duitsers werd gefusilleerd. Zijn buitengewone moed in die moeilijke periode wekte bewondering van vrienden, vijanden en medegevangenen. In zijn verzetswerk tijdens de oorlog en in de dagen voor zijn dood vond Arondeus de rust waar hij een leven lang zo moeizaam naar gezocht had.

Willem Arondeus moet bij toeval op Urk terecht gekomen zijn. Waarschijnlijk was het al eerdergenoemde chronisch gebrek aan geld en woonruimte de bepalende factor en lagen er geen kunstzinnige motieven aan ten grondslag. Ernst Leyden en Arondeus kende elkaar van hun tijd in Blaricum en waren in 1917 beide lid van de kunstenaarsgroep “de Branding”. De flamboyante Leyden moet een zwak voor Arondeus hebben gehad want toen hij in 1920 Urk verliet voor een reis naar de Middellandse Zee boot hij Arondeus zijn Studio op Urk aan, een kans die Arondeus waarschijnlijk bij gebrek aan beter, met beide handen aangrijpen hij arriveerde op Urk op 21 of 22 oktober 1920 en woonde in een klein kamertje in een kosthuis bij Antje van Appie in Wijk 6, op enkele meters afstand van het atelier van Leyden. Net als Ernst Leiden liet ook zich inschrijven als inwoner van Urk. En opvallend detail is dat hij a;s beroep decoratieschilder opgaf in tegenstelling tot en Ernst Leyden die zichzelf als kunstschilder zag. Omdat een deel van Arondeus dagboeken bewaard is gebleven, weten we dat hij een speciale band met Urk heeft gekregen. Dat zijn dood bracht hij het met heimwee aan het dorp terug. Een citaat als het volgende spreekt voor zich; “In het kleinburgerlijk leven, zoals hier dat der visschers, voel ik mij geheel vertrouwd- hun armoede is sober en in harmonie met hun feodale opvattingen en hun voorspoed veranderd aan hun levens niets; Daarentegen in een grote stad is de armoede verschrikkelijk, hart en navrant, en de rijkdom er smerig en blinkt in de prostitutie; voel ik me eigenlijk altijd opgezweept of ellendig. Ik verlang er allerminst naar, ik zou mij zeer goed kunnen voorstellen voortaan te leven steeds in een zodanige omgeving als dit eiland; te werken; en dan zeer gelukkig te zijn. Ook de op Urk gemaakte en bewaard gebleven gedichten ‘afzijdige strofen’ geschreven bevestigen die band Hij heeft diverse Urker vrienden gekend en met één van hen, Jurie Anker zelfs een jaren lange relatie onderhouden. Het betreffende dagboekdeel omvat de laatste weken cvan zijn verblijf op Urk en beschrijft hoe hij in die laatste weken schetsen maakte voor de prijsvraag van de Nederlands israëlitische gemeente. Het ging daarbij om muurschilderingen in het nieuwe Raadhuis in Rotterdam een opdracht die hem uiteindelijk werd toegewezen en die tot één van de weinige grote successen in zijn leven gerekend mag worden. De NRC prees Arondeus naar aanleiding van dit kunstwerk als een belofte voor de toekomst en een fijnzinnige kunstenaar. Willem Arondeus lijkt op Urk dus hard gewerkt te hebben, Maar vreemd genoeg is er geen enkel Urker werk bewaard gebleven. We weten dat naast muurschilderingen ook de affiche van de Hollandse inzending de tentoonstellingen Kopenhagen in 1922 op Urk is ontworpen. De twee botters op de affiches zijn misschien op Urker schepen geïnspireerd daar moeten we het mee doen. Arondeus biograaf Rudi van Dantzig meldt het volgende over; Arondeus die het eiland leven zo intens onder ging en erin zijn dagboek zo schrijnend over schreef heeft in die 2 jaar dat hij op Urk woonden en werkten waarschijnlijk een aantal veelzeggende portretstudies en sociaal geïnspireerde situatieschetsen gemaakt. Daar merkt hij op; Het is teleurstellend dat er van het werk dat Arondeus is op Urk maakte niets is overgebleven af teruggevonden. Helaas is dus juist het grootste deel van zijn dagboeken niet bewaard gebleven. In die dagboeken kunnen misschien ontmoetingen van met van Uytvanck en wellicht met andere, tot dusver onbekend gebleven bezoekers en kunstenaars aangetekend zijn. Dat Arondeus, Leyden en van Uytvanck elkaar goed gekend hebben, blijkt uit een dagboek aantekening uit 1923, toen hij wederom tijdelijk het huis bewoonde van Uytvanck en zijn vrouw logeerde bij mij. We hebben een nieuwe Kunstkring opgericht met Arondeus en Eekman als medeleden. Met de bedoeling voortaan gezamenlijk tentoonstellingen te houden. Die plannen zijn inderdaad gerealiseerd want Leiden en Arondeus hebben gedurende 1923 samen tentoonstellingen met deels Urk werk gehouden. Het kan niet anders dan dat Arondeus gedurende zijn tweejarig verblijf veel werk op Urk heeft gemaakt maar dat werkt ligt voor eeuwig met raadselen omhuld.