‘An de karrek’ – armoede op Urk

Eén thema. Vier gasten met elk een eigen invalshoek. Mooie verhalen en goede gesprekken, tussendoor afgewisseld met prachtige muzikale intermezzo’s.

Dat is SCAB Skoel.

Urk mag zich al jaren op rij de meest vrijgevige gemeente van Nederland noemen. Toch was op ons dorp lange tijd armoe troef en waren het juist de Urkers die hun hand op moest houden en afhankelijk waren van de liefdadigheid van anderen. De onzekere, kleinschalige visserij gaf weinig bestaanszekerheid en vooral de wintermaanden vormden voor veel vissers en hun gezinnen barre tijden. Vanwege de erbarmelijke omstandigheden waarin de bevolking zich bevond, kreeg Urk tot ver in de negentiende eeuw vrijstelling van belastingen en accijnzen. Het kleine eiland in de Zuiderzee vormde een structurele kostenpost voor de provincie en hogere overheden. Hoe ontwikkelde Urk zich van één van de meest noodlijdende gemeenten van ons land in de gulste gemeente van Nederland?

Tijdens SCAB Skoel op 30 november zoomen we in op armoede op Urk. Eerste gast van de avond is dorpshistoricus Lub Post. Hij dook de geschiedenis in en schreef over dit onderwerp de Urcker Kroniek ‘Verbonden door schuld’. Op Urk was het vanwege de onzekere inkomsten uit de visserij lange tijd de gewoonte om op afbetaling, ‘op de pof’ te kopen. Post concludeerde dat een kleine elite op het eiland, mede dankzij de armoede, de touwtjes stevig in handen had en hield. Lub: ,,De armoedige Urker samenleving was door kredieten verbonden aan de bovenlaag van burgemeesters, lokale ondernemers en andere kapitaalkrachtigen.” Lub kwam erachter dat het ook vaak de kredietverstrekkers waren die het initiatief namen om aan ‘de wal’ aan te kloppen voor financiële hulp. Lub: ,,En dat was vooral ook in hun eigen belang. Dankzij de financiële hulp konden de Urkers hun leningen terug betalen en wist de elite haar vermogen en macht goed in stand te houden. De sociale bewogenheid was soms ver te zoeken.”

Van oudsher speelde ook de diaconie een belangrijke rol in de armoedebestrijding op Urk. Vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw nam de landelijke overheid echter de meeste zorg van familie en kerk over. In de laatste decennia lijkt die trend zich weer te keren en zijn burgers weer meer aangewezen op hun eigen netwerk. Hoe belangrijk is de diaconie nog? En welke rol vervult zij in de armoedebestrijding op Urk? Wim Zoer is sinds zes jaar diaken van de Hervormde Gemeente Urk. Tijdens SCAB Skoel vertelt hij over zijn ervaringen in dit ambt. Zoer vertelt: ,,Het is een heel bijzonder en dienstbaar ambt. ‘An de karrek’ lopen gebeurt gelukkig niet meer zo vaak, maar alertheid is geboden. Het is van belang dat een persoon of gezin dat armoede ondervindt tijdig hulp krijgt. Veelal vanwege schaamte zijn zij niet degene die aan de figuurlijke bel trekken. De diaconie biedt hier eerste hulp.”

Armoede is iets van alle tijden. Toch heeft armoede in ons dorp en daarbuiten ook in de loop der jaren een ander karakter gekregen. Moderne armoede lijkt zich meer te uiten in sociale uitsluiting – het ‘niet mee kunnen doen’ – en minder in honger of ‘geen brood op de plank”. Toch openden aan het begin van het nieuwe millennium de eerste voedselbanken in Nederland hun deuren en lijken dit soort initiatieven ook op Urk in een behoefte te voorzien. Hoe kan dit? En hoe groot is het probleem op Urk? Luut Schraal is actief voor de Urker Boodschappenhoek en zal hier bij SCAB Skoel zijn licht over laten schijnen. Luut: ,,Ik gooide als kind van zes jaar al speelgoed uit mijn slaapkamerraam omdat ik vond dat ik moest delen met m’n buurtgenoten. Toen ik erachter kwam dat een supermarkt voor duizenden euro’s per week aan boodschappen weggooit, ben ik wat over was gaan uitdelen aan gezinnen die krap bij kas zaten.”

Duidt het ‘succes’ van de voedselbank, kringloopwinkels en initiatieven als de Boodschappenhoek op een falend armoedebeleid? Vierde en vijfde gast van de avond zijn Gerrit Meun en Susan Post. Als voorzitter van de stichting Hulp en Steun weet Meun als geen ander wat op Urk gedaan wordt om inwoners in financiële nood te helpen. Susan Post staat als schuldhulpverlener bij Hulp en Steun in direct contact met Urkers die in financiële problemen zijn gekomen. Hoe verloopt de samenwerking met werkgevers, de diaconie, de gemeente Urk en andere lokale spelers? Welke uitdagingen liggen er op Urk als het gaat om armoede- en schuldhulpverlening? En wat komen Gerrit en Susan zoal tegen als het gaat om armoede op Urk? Gerrit vertelt: ,,Er is op Urk veel verborgen armoede, een Urker trekt vaak te laat aan de bel. Wij willen als stichting een luisterend oor, maar ook een helpende hand bieden.”